Page

SCHEEPSWERF

Eind jaren dertig begint zoon Christ met het bouwen van houten kano's en zeilscheepjes van het type 5-meter. Aanvankelijk alleen voor zichzelf, hij wint ook diverse wedstrijden in deze klasse, maar later ook voor de verkoop.

Vervolgens worden bij 'Jachtbouwerij J. Hitters-Proost & Zn' diverse soorten zeiljachten gebouwd. Die worden via de St. Janssingel in de Dommel te water gelaten.

In 1939 wordt J. Hitters-Proost (hier nog werf 'De Dommel' genoemd) voor het eerst vermeld in het 'Jaarboek voor scheepvaart en scheepsbouw' van Moormans periodieke pers. Volgens dit jaarboek zijn er in 1938 vier zeiljachten, een zeiljol en een zeilvlet afgeleverd. In 1939 zouden minstens 9 zeiljachten gebouwd zijn. In 1940 is een motorzeiljacht in aanbouw.

De Waterkampioen van 21 januari 1939 meldt:

'Op 28 jaunari herdenkt de firma J. Hitters-Proost & Zoon te 's-Hertogenbosch haar 25-jarig bestaan als jachtwerf. Het belang van deze firma is, dat zij de klassen der B.M.'s, 12-voetsjollen en Olympiajollen bij de zeilers in Zuid-Nederland introduceerde.'

NB In 1939 bestond het bedrijf dus wel 25 jaar, maar niet als scheepswerf.

In het artikel 'Onze werven' in de Waterkampioen van 1 april 1939 staat:

'Een kleinere hoogaars wordt gebouwd of tenminste voleindigd bij de firma Hitters-Proost te 's-Hertogenbosch. Het casco is van staal, de lengte is 8,50 m, de breedte 2,80 m, het zeiloppervlak 45m². Eigenaar wordt de heer P.C. Kroon te Rotterdam. Voorts werden hier twee mahoniehouten Olympia-jollen gebouwd, voor de heeren van Rhijn te Utrecht en Barents te Breda. En tenslotte voor eigen rekening een open kieljachtje met 16m² doek.'

De Waterkampioen van 25 november 1939 meldt:

'De werf J.Hitters-Proost & Zn te 's-Hertogenbosch kreeg opnieuw, thans van den heer J. Mol te Den Bosch, opdracht voor een eiken hoogaarsjacht van 8.50 bij 2.75m. Het vlak wordt 32 mm dik, de huid 25 mm. Het dek wordt gemaakt van teakhout, 45 mm dik en ook voor de aftimmering wordt teak gebruikt. Het zeiloppervlak zal 45m² groot zijn en er wordt een Albin O.2 als hulpmotor ingebouwd.'

In 1941 worden de scheepsbouwactiviteiten verplaatst naar een voormalige gemeentewerf aan de samenloop van Dommel en Zuid-Willemsvaart, waar een houten loods staat. In juni wordt dit terrein, bij het voormalig Bastion Oliemolen, langdurig verhuurd aan J. Hitters-Proost, zo blijkt uit de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant van 14-6-1941:

'VERHURING VAN EEN STUK VOORLAND LANGS DE DOMMEL

J.Hitters-Proost alhier, verzoekt van de gemeente op langen termijn te mogen huren het voorlandje langs de Dommel nabij de brugwachterswoning der gemeente aan den Oliemolensingel. Momenteel is dit stukje grond tijdelijk bij adressant in gebruik. Na gehouden overleg met aanvrager, in het bijzonder betreffende de plannen, welke adressant heeft met het huren van den grond en de daarop op te richten opstallen, is overeenstemming bereikt, welke neerkomt op de volgende punten:
1. de grond wordt gehuurd voor het vestigen van een jachtwerf, beoogende het bouwen en herstellen van jachten en booten, het verhuren van aanlegruimte voor deze soort kleine vaartuigen, het opleggen en bewaken ervan in den winter enz.;
2. op den grond wordt een steenen loods opgericht, te bouwen ten genoegen van de gemeente;
3. de huurtijd wordt bepaald op 10 jaren en 10 optiejaren; deze vrij lange termijn steunt op de vrij groote kosten, welke aan het vestigen van gemeld bedrijf verbonden zijn en welke over dat tijdsverloop moeten kunnen worden afgeschreven;
4. de te betalen huurvergoeding aan de gemeente bedraagt a) voor 300 M² laag terrein (ad f 0.40 per M² per jaar) en voor 200 M² waterhelling (ad f 0.10 per M² per jaar) f140; b) voor oeverlengte f. 0.40 per strekkende meter per jaar.'

Kort daarna wordt de houten loods van de gemeente door de familie Hitters gesloopt en vervangen door een stenen loods, waarop als bedrijfsnaam 'Scheepswerf J. Hitters-Proosten Z^nen' prijkt. De kapspanten van dit nieuwe gebouw zijn afkomstig uit Boekel, waar zoon Jan als broeder in het klooster, tevens psychiatrische inrichting, werkt. Daar mochten, het was immers oorlogstijd, nog wel bomen gekapt worden. De eerste helling bestaat uit twee rails, die op het ijs uitgelegd worden.

Hoewel in de oorlogsjaren veel producten 'op de bon zijn', worden in deze periode nog diverse jachten gebouwd, zo blijkt uit foto's, facturen en overeenkomsten. Waaronder een zestal Draken, drie zeiljachten van de 5-meter-klasse, waarvan ten minste één naar ontwerp van Baron van Hoëvell, en een voor een Duitse klant, een 'kieljacht' en een zogenaamd 'Treubjacht'.

In november 1942 publiceert van Hoëvell een artikel in De Waterkampioen over de Internationale 5-meter Klasse, waarin hij de introductie van deze klasse in Nederland toeschrijft aan Hitters-Proost:

'In den jaargang 1940 van De Waterkampioen staan op blz. 92 de afbeeldingen en de beschrijving van een 5-meter-jacht, ontwerp van den Zweed Roy Sherman, welk schip als "verlotings"-boot diende van de Zeilvereeniging "Aeolus" te Göteborg. Sindsdien zijn er alweer eenige jaren verloopen, waarin hier in Holland weinig of niets over de vijfmeterklasse werd gehoord of gezien, totdat plotseling op de betrekkelijk jonge werf van de firma Hitters Proost te 's-Hertogenbosch zulk een vijfmeterjacht op stapel werd gezet, naar een ontwerp van A. van Oudgaarden te Heemstede. Hier werd dus de eerste stap gedaan om ook in Holland tot invoering van deze mooie klasse te komen...'

Begin 1943 meldt de Waterkampioen:

'Naar de heer A. van Oudgaarden te Heemstede ons meedeelt, gaat de werf firma J. Hitters-Proost te 's-Bosch, opnieuw een vijfmeterjacht bouwen, thans met een kajuitje. Opdrachtgever is de heer Hagenthorn te 's-Hertogenbosch, ontwerper A. van Oudgaarden, Heemstede.'

In 1943 verhuist de familie Hitters van Molenstraat 15 (waar dan 'Wasserij de Spuistroom' in komt) naar Citadellaan nummer 59. Dit omdat vanwege een persoonlijk geschil tussen zoon Jan en een van zijn patiënten de hypotheek van het familiehuis werd opgezegd. In het huis op de Citadellaan heeft daarvoor een Joodse familie gewoond.

Kort na de oorlog stapt de firma Hitters over van hout- naar staalbouw. Omdat staal in die periode schaars is, wordt ook 'oud ijzer' hergebruikt, waaronder oude betonmolens...

In de periode 1945-1965 wordt een dertigtal exclusieve zeiljachten gebouwd, vaak voor rijke klanten die zelf met tekeningen van bekende ontwerpers naar de werf komen.

Een van de bekendste namen is de Starnakel, in 1949 naar een ontwerp van Baron van Hoëvell gebouwd voor 'Engelandvaarder' C. Kaars Seijpestijn. De Starnakel is waarschijnlijk op spanten gebouwd, die er nadien weer uit gehaald zijn. De schotten en ronding geven steun aan de constuctie, waardoor het casco bijzonder licht was. De Starnakel won in 1950 de eerste 24-uurs race en is nog steeds in de vaart.

Op de tekening van de Bossche illustrator Tijs Dorenbosch, bovenaan deze pagina, staat de Starnakel in de loods. Voor de loods staat een bakdekker (waarvan er twee zijn gebouwd). Rechts vooraan ligt een houten tjalkje, dat bestemd is voor de sloop, en rechts achter staat de Vrijheid van de zeeverkenners in winterberging.

In Moormans Jaarboek voor Scheepvaart en Scheepsbouw van 1949 (de eerste editie sinds de oorlog) staat bij de Firma J.Hitters-Proost & Zn vermeld: 'Bouw van jachten en bedrijfsvaartuigen'. Er worden nog twee andere 'Botenmakerijen' vermeld in 's-Hertogenbosch: P. van Gerven (Van Heurnstraat 66) en J.A.H.M. Vroemen (St. Jorisstraat 13).

In 1953 kreeg Hitters-Proost een licentie om twee 'Vertues', zeiljachten van de Engelse jachtontwerper Laurent Giles, die tot dan toe altijd van hout waren gemaakt, in staal uit te voeren. Dit werden de So Fong en de Penthe Sileia. Met de So Fong zeilde zoon Thijs mee naar Engeland voor een wedstrijd, die natuurlijk glansrijk gewonnen werd.

Rond 1955 bouwde Hitters-Proost het eerste cortenstalen casco van Nederland, de ongeveer 12 meter lange Odyssey, voor de Engelse Lord Merthyr, lid van het Britse lagerhuis. Dit innovatieve materiaal, waarmee lichter gebouwd kon worden, was afkomstig van de Engelse staalfabriek Wales Company. De opbouw en het dek waren van geklonken aluminium.

Andere jachten uit deze periode zijn de Liema, Nehalennia, Iskander, Kalypso, Sindbad, Stella Maris, Appel,...

In 1954/55 werden ook 35 stalen 1- en 2-persoons kano's voor de Efteling gebouwd, die tot voor kort in gebruik zijn geweest.

Daarnaast werden in deze periode ook werk- en binnenvaartschepen (tjalken, sleepboten, spitsen) gerepareerd, omgebouwd tot woon- of pleziervaartschip of gesloopt. Bij de tewaterlating van 'grote' binnenvaartschepen was de Zuid-Willemsvaart soms enige tijd gestremd.

In januari 1957 wordt de werf overgenomen door de jongste zoon, Thijs, die in 1959 trouwt met Jopie van Dongen.

Zoon Herman heeft, net als zoon Leo die later verpleegkundige werd, nog enige tijd meegewerkt, en is daarna op een scheepswerf in IJmuiden gaan werken.

Zoon Christ begint in 1958 een eigen werf in Drimmelen, Scheepswerf de Amer, waar eerst in staal en later in polyester gebouwd wordt (Amerglass).

In 1964 wijden de Waterkampioen en het Brabants Dagblad allebei een artikel aan Scheepswerf Hitters-Proost, ter gelegenheid van de tewaterlating van de Sausewind:

SCHEEPSWERF HITTERS PROOST

Mr. J. van Vollenhoven - Waterkampioen 1964

'Er zijn mensen, die ons ongelovig aankijken, wanneer wij hun vertellen, dat er in Noord-Brabant verschillende jacht- en scheepswerven zijn. Vele Nederlanders van boven de Moerdijk denken aan Noord-Brabant immers alleen maar als aan een droge provincie van zand, hei en bossen, waar het goed kamperen en carnavalvieren is, en zij vergeten dat de Maas de noordelijke grens van de provincie vormt en dat in het westen Noord-Brabant tot aan de Zeeuwse en Zuidhollandse stromen reikt. Hoofdstad van Noord-Brabant is 's-Hertogenbosch, en midden in 's-Hertogenbosch - aan de Oliemolensingel 4 op nog geen tien minuten gaans van het station - ligt de Scheepswerf Hitters Proost. Jachtwerf zou een juistere benaming zijn, want gedurende het vijftigjarig bestaan van de werf werden voorzeker meer jachten dan andere vaartuigen gebouwd.

J.H. Hitters begon in 1914 aan de Dommel - het riviertje dat door 's-Hertogenbosch stroomt - een werfje, waar vrijwel uitsluitend kleine houten zeil- en andere boten werden gebouwd. Na de jongste oorlog werd het bedrijf verplaatst van de Dommel naar de Oliemolensingel, alwaar tegenwoordig zijn zoon, de heer N.H.F. Hitters de scepter zwaait. Niet alle jachtwerven zijn middelgrote of grote bedrijven met tientallen of meer mensen personeel. De Scheepswerf Hitters Proost mag men gerust tot de kleinere bedrijven op het gebied van de jachtbouw rekenen. De eigenaar niet medegerekend bestaat het totale personeel uit niet meer dan vijf man in vaste dienst. Dit betekent echter niet, dat op deze werf geen grote jachten kunnen worden gebouwd. Schepen van meer dan vijftien meter lengte zijn hier van stapel gegleden.

Evenals verschillende andere werven heeft de Scheepswerf Hitters Proost zich na de oorlog vooral op de bouw van stalen vaartuigen toegelegd. In tegenstelling tot verschillende andere werven heeft zij zich echter tot nog toe nooit op het gebied van seriebouw van zeil- en/of motorjachten begeven. Tot nog toe, want in de toekomst gaat dat waarschijnlijk anders worden. Wij troffen het namelijk zo, dat op het tijdstip van ons bezoek een stalen zeezeiljacht met een lengte over alles van 10,50 meter, een grootste breedte van 2,80 meter en een diepgang van 1,50 meter werd te water gelaten, en de heer Hitters vertelde ons dat hij ernstig overweegt in de komende winter een serie van dergelijke jachten - maar dan van gewapend polyester in plaats van staal – op stapel te zetten.

Wij prijzen ons gelukkig hier enige foto's van dit jacht volgens ontwerp van zijn Duitse eigenaar, een Düsseldorfse architect, te mogen tonen, want het model beviel ons wel. Aan de vruchten kent men de boom, en al valt het moeilijker aan een geheel gereed zijnd jacht de kwaliteit van de constructie te beoordelen dan aan een nog niet geschilderd casco, hetgeen wij hebben kunnen zien heeft ons de overtuiging gegeven dat de werf met de Sausewind een goed stuk werk heeft geleverd.

Met zo een tewaterlating treft ons een punt altijd als nogal merkwaardig, en dat is dat er slechts zelden voorzorgsmaatregelen worden getroffen om degene die de doopplechtigheid verricht alsmede de toeschouwers te beschermen tegen de scherven van de uiteenspattende fles, waarmede de doopplechtigheid wordt verricht. Mogelijk heeft Duitse ,,Sekt” meer explosieve kracht dan Franse champagne, maar ons, toeschouwers op een „veilige” afstand van meer dan tien meter, vlogen de scherven rond de oren.

Na de doopplechtigheid hadden wij de gelegenheid de werf te bezichtigen. De Scheepswerf Hitters-Proost is, zoals gezegd, een klein bedrijf waarop de jachtbouw op ambachtelijke wijze wordt bedreven. Men kan bij haar met een speciaal ontwerp voor kleine tot middelgrote zeil- en motorjachten terecht, terwijl desgewenst de werf ook zeer wel in staat is zelf een ontwerp voor zulke vaartuigen te maken.

De heer N.H.F. Hitters is zelf een enthousiast watersportliefhebber die met vrijwel alle facetten van de watersport, de zeezeilerij daaronder begrepen, vertrouwd is, en die met liefde en vakmanschap zich beijvert zijn opdrachtgevers naar beste vermogen tevreden te stemmen.

Het stalen zeezeiljacht Sausewind wordt te water geladen. Waarschijnlijk zal van dit type op de scheepswerf J. Hitters Proost te 's-Hertogenbosch een serie jachten, maar dan in polyester, worden gebouwd. (Foto Felix Janssens)

Op deze bladzijde publiceren we nog twee foto's van de Sausewind, onder vóór en rechts na de tewaterlating. Het jacht heeft een lengte over alles van 10,50 meter, een breedte van 2,80 meter en een diepgang van 1,50 meter. Het grootzeil is 27,10 m2 , fok I 15,70 m2 , fok II 24,20 m2 , genua 38,90 m2 en spinnaker 50 m2. Het ontwerp is van Herman Plake."

BOSSCHE FAMILIE HALVE EEUW SCHEEPSBOUWER
Veel bedrijvigheid op werf van Hitters-Proost

Brabants Dagblad (Van een onzer verslaggevers)

Den Bosch, 30 juli. – ,,Heel mijn leven heb ik op een schip gewoond en ik hoop, dat nog mijn hele leven te blijven doen. Ik geloof niet, dat ik en mijn vrouw ooit aan de wal zouden kunnen wennen”. Dit zegt ons de jonge M. Hitters van de firma J. Hitters-Proost, die nog dit jaar in alle bescheidenheid haar gouden jubileum hoopt te vieren. De prestaties van deze scheepsbouwersfamilie (vader en drie zoons zitten in het vak) zijn enorm en.... het klinkt wellicht contradictorisch – ze zijn voor de meesten nog te weinig bekend. Eerlijk gezegd wisten wij ook niet, dat er op de Bossche werf van Hitters-Proost (hoek Dommel – Oliemolensingel) werkstukken werden en worden vervaardigd voor praktisch de gehele wereld.

Zaterdag j.l. ging de laatste creatie van stapel, een prachtig motorzeiljacht waaraan Hitters met acht man personeel een maand of vier, vijf gewerkt heeft. Het hypermoderne vaartuig, bestemd voor een architect in Duitsland, mag er zijn. Het heeft een extra zware motor, want het moet ,,naar boven" de Rijn op. De Duitse architect heeft er al mee gevaren in het weekend. Straks krijgt het zeiljacht de ,,Sausewind” een ereplaats in de haven van Düsseldorf.

Selfmade-man

De heer M. Hitters vertelt ons enkele markante dingen uit zijn leven en loopbaan. Van jongs af werd hij in de scheepsbouw groot gebracht, want hij heeft nog herinneringen aan de werf van zijn vader, destijds aan de St. Jansstraat. Hier was het bedrijf gevestigd tot aan 1941. Toen volgde de verhuizing naar de huidige standplaats. Vier en twintig jaar bijna zitten er daar al weer op en zoals gezegd, dit jaar (oktober) bestaat de werf 50 jaar. Hitters jr. volgde in Den Bosch de M.T.S. Na voltooiing zijner studies kwam hij in het vak van zijn vader. Hij werd scheepsbouwer. Hoe wordt iemand scheepsbouwer? De heer Hitters weet er zelf eigenlijk geen antwoord op te geven. ,,Tja – zegt hij – gewoon vanzelf. Ge doet maar mee”. Hitters blijkt een self-made man te zijn.

Die scheepsbouw op de Bossche werf omvat heel wat. Daar worden schepen gebouwd uitsluitend op bestelling. Het zijn: zeekruisers, motorjachten en zelfs veerponten. Nog onlangs heeft hij een veerpont afgeleverd voor Zuid-Afrika. De werf bouwt niet alleen schepen; er wordt ook verbouwd. Voor dit laatste legt zijn eigen woonschip "Passaat" getuigenis af. Het is 'n omgebouwde Noorse klipper, een reusachtig schip, dat we van onder tot boven bezichtigen. Hitters en zijn vrouw geven tekst en uitleg. In comfort doet het voor een modern huis niet onder, want er is koud en warm stromend water, een modern toilet, gasverwarming en ,,oliestook”. Aan opbergruimte geen gebrek. Mevrouw Hitters overtuigt ons van het feit, dat..... haar woning 58 kasten telt. Het schip is bovendien volkomen zeewaardig. Hitters heeft er voor tachtig procent aan verbouwd. Straks gaat hij met zijn vrouw de zee op, vakantie houden langs de kusten van Engeland en Frankrijk.

Naar het buitenland.

Er is nog meer wetenswaardigs rond de Bossche scheepswerf. De meeste bestellingen (voor 80 % van particulieren) gaan naar het buitenland. Het werk ligt nooit stil, want..... er is overvloed! Ook hier is zo'n beetje sprake van een wachtlijst. Als we nader vragen stellen omtrent al die buitenlandse clientèle, krijgen we te horen, dat de bestellingen uitsluitend te danken zijn, aan vakmanschap, aan aanbevelingen en dergelijke.

En min of meer trots laten de heer en mevrouw Hitters ons dan een dankbetuiging zien van..... een zekere Godefroy Rockefeller uit Maryland. Hij heeft eens voor deze heer een ,,schip” afgeleverd. De brief kwam per airmail over naar Den Bosch. Hoe de ,,post” het heeft kunnen vinden is een raadsel, want het adres luidde: ,,Hitters, Hortenbosch, Holland”. Mogelijk dat de ,,post” meer houvast kreeg met de naam Hitters dan met Hortenbosch. Dat klinkt vrij waarschijnlijk, want we kregen ook te horen, dat 't wel eens is gebeurd, dat een briefomslag slechts vermeldde: Hitters, Holland en de brief kwam nog prompt aan ook. Godefroy Rockefeller vaart wellicht nog ergens op de wereld rond in zijn zeekruiser, die acht jaar geleden in Den Bosch gebouwd werd.

En tien jaar geleden heeft Hitters een motorjacht gebouwd, een tweemaster voor..... de Amerikaanse ambassadeur in Parijs. Het scheepje koste twee en een halve ton!! Dat zijn toch wel prettige herinneringen. Zo ook het feit, dat er onlangs een motorjacht gebouwd werd voor..... een 73-jarige inwoner van Rotterdam.

Varen en zeilen zo verzekert Hitters ons, geeft rust, kalmte en voldoening. Aan boord, zo meent hij, is het zeker zo veilig als aan de wal. Zijn twee kleine kinderen kennen al ,,het klappen van de zweep”. Ze zijn aan het water en het schip gewend. Als er een kind van het trottoir valt op straat bestaat er veel kans, dat het wordt aangereden. Aan boord is het heel wat veiliger!!!” Ten slotte verklaarde de Bossche scheepsbouwer ons nog, dat hij persoonlijk het meest voldoening heeft in het bouwen van zeiljachten. ,,Daarin kun je heel je scheepsbouwershart uitvieren”. Op zijn gezag geloven we het graag. En we gunnen deze meester in het vak nog veel klandizie en voor de komende vakantie.... ,,behouden vaart”.

Foto: De ,,Sausewind”, bestemd voor de Düsseldorfse haven, die zo juist van de helling ging van de werf van Hitters-Proost.'

Het hierboven vermelde schip van Godfrey Rockefeller was de Kalypso, oorspronkelijk gebouwd voor Dhr Bloem uit Voorburg. De bedankbrief was voor een nieuw zeilplan.

Het schip dat voor de Amerikaanse ambassadeur in Parijs (Robert Looker) werd gebouwd was de Australia. 'Zijn vrouw was de dochter van een reder met passagiersschepen in Australië. Voor de tewaterlating van de Australia moest het pand een halve meter verhoogd worden. De Australia lag namelijk 2,45 m diep. Looker heeft het schip met behulp van Christ en Thijs via Friesland naar Bremerhaven gevaren, waarvandaan het per zeeschip naar de Verenigde Staten is vervoerd. De Australia was voorzien van een gereviseerde tweedehands motor. Onderweg naar Bremerhaven kwam die zonder olie. De loods heeft toen een passerend zeeschip opgeroepen en een half vaatje smeerolie gekregen.'